O Μαρτινισμός ή Μαρτινολογία (γαλλ. martinisme, αγγλ. martinism) είναι μυστικο-θεοσοφικό σύστημα που θεμελίωσε ο Λουί-Κλωντ ντε Σαιν Μαρτέν, ο επονομαζόμενος “Άγνωστος Φιλόσοφος” (Αμπουάζ, 18 Ιαν.1743 – Aulnay, 13 Οκτ. 1803) στη Γαλλία κατά τα τέλη του δεκάτου ογδόου αιώνα, βασιζόμενος σε δύο προγενέστερες μυητικές παραδόσεις: αφ’ ενός των Τεκτόνων Ιπποτών Εκλεκτών Κοέν του Σύμπαντος του Μαρτίνες ντε Πασκουάλλυ και αφ’ ετέρου της Εταιρείας των Κοσμοπολιτών ή Αγνώστων Φιλοσόφων.

Διευκρινίζεται ότι ο όρος “θεοσοφικό” εδώ έχει την γενική έννοια του “αναφερομένου στην Θεία Σοφία” και δεν περιορίζεται στην Θεοσοφική Εταιρεία την οποίαν ίδρυσε το 1875 η Έλενα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ. Ο Μαρτινισμός εντάσσεται στο γενικότερο ευρωπαϊκό θεοσοφικό ρεύμα, του οποίου εκφραστές ήσαν, εκτός από τον Σαιν Μαρτέν ή “Θεόσοφο της Αμπουάζ”, ο Jacob Boehme ή “Θεόσοφος του Goerlitz” (1575 – 1624), ο Emmanuel Swedenborg ή “Σουηδός Θεόσοφος” (1688 – 1772), ο Georg Gichtel ή “Θεόσοφος του Άμστερνταμ” (1638 – 1710) κ.α.

Εξάλλου, ο Μαρτινισμός αποτελεί έκφραση του ευρωπαϊκού ιλλουμινισμού και αντιτάχθηκε στον υλισμό των Εγκυκλοπαιδιστών (Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences) του 18ου αιώνα. Επίσης, ο Μαρτινισμός θεωρείται ως ένας από τους προδρόμους του Ευρωπαϊκού ρομαντισμού (Auguste Viatte, Les Sources Occultes du Romantisme. Illuminisme, Theosophie 1770 – 1820, Bibliotheque L’evolution de l’Humanité, 2001), επηρέασε δε συγγραφείς όπως ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ (βλ. Balzac et le Martinisme).

Η φιλοσοφική δοξασία του Μαρτινισμού

Κατά την φιλοσοφική δοξασία του Μαρτινισμού, ο άνθρωπος, εκπορευθείς από τον Θεό, αλλά ευρισκόμενος εν πτώσει, οφείλει να πραγματοποιήσει την συμφιλίωσή του με τον Θεό, με σκοπό την τελική του αποκατάσταση στα πρωταρχικά του δικαιώματα, τα οποία κατείχε προ της πτώσεως. Οι φιλοσοφικές βάσεις του εν λόγω συστήματος αναπτύσσονται στα έργα του Σαιν Μαρτέν, όπως ο “Φυσικός Πίνακας των Σχέσεων Μεταξύ Θεού, Ανθρώπου και Σύμπαντος”, ο “Άνθρωπος της Επιθυμίας”, ο “Νέος Άνθρωπος”, το “Λειτούργημα του Ανθρώπου – Πνεύματος” κ.α., αλλά και στην “Πραγματεία περί Αποκαταστάσεως των Όντων” του Martinez de Pasqually. Αν και αρχικώς η Μαρτινιστική μύηση περιελάμβανε έναν και μόνον βαθμό (εκείνον του S*I*), κατά το 1884 – 1890 (R. Ambelain, Le Martinisme) ο δόκτωρ Gerard Encausse ή Papus την αναδιοργάνωσε στο πλαίσιο του Μαρτινιστικού Τάγματος το οποίον ίδρυσε, προσθέτοντας δύο ακόμη προπαρασκευαστικούς βαθμούς.

Από πλευράς πνευματικής εξελίξεως, ο Σαιν Μαρτέν κατατάσσει τους ανθρώπους ως εξής:

Άνθρωπος του Χειμάρρου (ο οποίος άγεται και φέρεται από τις περιστάσεις της ζωής)
Άνθρωπος της Επιθυμίας (ο οποίος αισθάνεται μέσα του να καίει η επιθυμία προς τα πνευματικά και αρχίζει να εργάζεται για την πνευμάτωσή του)
Νέος Άνθρωπος (πρόκειται για τον αναγεννημένο άνθρωπο, τον “καινόν” άνθρωπο)
Άνθρωπος-Πνεύμα (είναι ο αποκατεστημένος άνθρωπος, ο οποίος έχει αρχίσει να εκπληρώνει τα αρχέγονα καθήκοντά του ως θείου λειτουργού).

Πώς φθάνει κάποιος σε αυτή την κατάσταση της οντολογικής του εκπληρώσεως; Ιδού η οδηγία, την οποία δίνει ο Σαιν Μαρτέν: “Εξαγνίσου, ζήτα, λάβε και δράσε – ολόκληρο το έργο συνοψίζεται σ’ αυτές τις τέσσερις φάσεις” (“Ο Άνθρωπος της Επιθυμίας”, κεφ. 8). Στο έργο τούτο σημαντικό ρόλο παίζει η προσευχή: “Το μυστικό της πορεύσεως του ανθρώπου έγκειται στην προσευχή του” (“Ο Άνθρωπος της Επιθυμίας”, κεφ. 101). Δια της προσευχής, δια του λόγου του, ο άνθρωπος συνάπτει διαπροσωπική σχέση και συντάσσεται με τον “Μεγάλο Αποκαταστάτη”, τον “Αναμορφωτή”, που δεν είναι άλλος από τον σαρκωθέντα Θείο Λόγο.

Η εσωτερική αυτή εργασία συνιστά πραγματική μύηση, για την οποίαν λέγει ο Σαιν Μαρτέν: “Η μοναδική μύηση που κηρύσσω και την οποίαν επιζητώ με όλη τη θέρμη της καρδιάς μου, είναι εκείνη που μας επιτρέπει να εισέλθουμε στην Καρδιά του Θεού και να κάνουμε να εισέλθει η καρδιά του Θεού εντός μας, σε έναν ακατάλυτο γάμο […] Δεν υπάρχει άλλο μυστήριο. Για να φθάσουμε σε αυτή την ιερή μύηση, οφείλουμε να διεισδύουμε ολοένα και περισσότερο στα βάθη του όντος μας… (αναφ. εν Δ. Πολυχρόνη, “Στον Ναό της Καρδιάς”, σελ. 299).

Όμως η εσωτερική αυτή μύηση απαιτεί ως βάση την εξωτερική: “Μύηση! Εξαιρετική ισχύς της Θείας Επιπνοίας, η οποία ακτινοβολεί από τα χέρια, δημιουργεί ιερείς ή μύστες και μεταδίδει την κατανόηση και την εν δυνάμει κατοχή των επιστημών! Μαγική αρετή που εδράζεται στο όριο μεταξύ φυσικού και υπερφυσικού! Θαυμαστός και ανεπαίσθητος παράγων που μεταδίδεται χωρίς να διαιρείται, περνώντας από ανθρώπου σε άνθρωπο χωρίς να χάνει την ισχύ του και διατηρώντας την δράση του στο ακέραιο, αλλά αναπτύσσοντας την πλήρη του δύναμη μόνο στον νου, που είναι ήδη έτοιμος να τον θρέψει! Λεπτοφυές ρεύμα ζωτικού ρευστού που εμψυχώνει τα μέλη του μυστικού σώματος!” (αναφ. εν Martinist Tradition vol. 6, σελ. 57).

Σήμερα ο Μαρτινισμός έχει αξιοσημείωτη διάδοση παγκοσμίως, έχει δε παρουσία και στην Ελλάδα. Κατά το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη (εκδ. 1927-1931, λήμμα: “Μαρτινολογία”) ο Μαρτινισμός είχε διαδοθεί στην Ελλάδα ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα.

Ορόσημα στην ιστορία του Μαρτινισμού

c. 1758: Ο Μαρτινέ ντε Πασκουαλλύ ξεκινά την εγκαθίδρυση του “Τάγματος των Τεκτόνων Ιπποτών Εκλεκτών Κοέν του Σύμπαντος”. Κολλέγια του Τάγματος εγκαθιδρύονται στην Μασσαλία, στην Τουλούζη, στην Αβινιόν, στο Μονπελλιέ και αλλού. Στόχος του Τάγματος ήταν η πνευματική αποκατάσταση της ανθρωπότητος μέσω θεουργικών τελετουργιών.
1768, Οκτώβριος: Ο Σαιν Μαρτέν μυείται στο Τάγμα των Εκλεκτών Κοέν.
1774, 20 Σεπτεμβρίου: Ο Πασκουαλλύ αποβιώνει στο Port-au-Prince.
1788-1791. Παραμονή του Σαιν Μαρτέν στο Στρασβούργο. Εκεί γνωρίζει τα έργα του Jacob Boehme και ακολούθως μυείται στην “Εταιρεία των Κοσμοπολιτών ή Αγνώστων Φιλοσόφων”, ιδρυθείσα το 1643 από τον Σαξώνιο Κομνηνό (R. Ambelain, Le Martinisme, σελ.97). Εγκαταλείπει την οδό των εξωτερικών τελετουργιών και στρέφεται στην οδό της εσωτερικής θεουργίας, την “οδό της καρδιάς”.
1803, 13 Οκτωβρίου: Θάνατος του Σαιν Μαρτέν στο Aulnay.
Μέχρι περίπου το 1890, η Μαρτινιστική Μύηση μεταδίδεται ατομικώς, από μυητή σε μυούμενο, αποτελούμενη από έναν και μόνο βαθμό: αυτόν του S*I* (Serviteur Inconnu ή Superieur Inconnu). Κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται πολλές διαφορετικές γραμμές μυητικής διαδοχής.
1884-1890: Ο Gerard Encause (Papus) με τον Augustin Chaboseau ιδρύουν το πρώτο Μαρτινιστικό Τάγμα. Έκτοτε η Μαρτινιστική Μύηση μεταδίδεται κυρίως εντός Μαρτινιστικού Κολλεγίου, αποτελούμενη από τέσσερις διαδοχικούς βαθμούς: του Εταίρου, του Μεμυημένου, του S*I* και του S*I*I* (Μυητή).
1916: Θάνατος του Papus στο Παρίσι.
1946: Θάνατος του Augustin Chaboseau στο Παρίσι.

Το Μαρτινιστικό Τάγμα

Το 1884-1890 (R.Ambelain, Le Martinisme, σελ. 150 και 170) ο Gerard Encausse ή Papus, σε συνεννόηση με τον Augustin Chaboseau, συνέλαβε την ιδέα να ιδρύσει ένα Τάγμα, το οποίο θα είχε ως στόχο να στεγάσει, να διαφυλάξει και να προάγει την Μαρτινιστική παράδοση. Έτσι, ιδρύει το πρώτο Ύπατο Συμβούλιο, το οποίον συγκροτείτο από τους εξής δώδεκα: Gerard Encausse, Augustin Chaboseau, Stanislas de Guaita, Chamuel, Sédir (Yvon Leloup), Paul Adam, Maurice Barrès, Jules Lejay, Montiere, Charles Barlet, Jacques Burget, Joséphin Péladan. Το πρώτο τούτο Ύπατο Συμβούλιο είχε τις εξής δύο γραμμές μυητικής διαδοχής:

Από μεν τον Chaboseau: Saint Martin – Abbe de la Noue – Antoine Hannequin – Adolphe Desbarolles – Henri de la Touche – A. de Boisse Mortemart – Augustin Chaboseau
από δε τον Papus: Saint Martin – Chaptal – (άγνωστος) – Henri Delaage – Gerard Encausse.

Πάντως, η διαδοχή του Μαρτινισμού δεν περιορίζεται στις δύο αυτές γραμμές.

Σήμερα υπάρχει μία πλειάδα ανεξάρτητων μεταξύ τους Μαρτινιστικών Ταγμάτων, τα οποία εν πολλοίς αλληλοαναγνωρίζονται, κάθε ένα εκ των οποίων ακολουθεί την δική του ιδιαίτερη παράδοση εντός του γενικοτέρου πλαισίου της Μαρτινιστικής Μυήσεως.

Σχέση “Μαρτινισμού” και “Μαρτινεσισμού”

Το γεγονός ότι ο Σαιν Μαρτέν κάποια στιγμή εγκατέλειψε την οδό των εξωτερικών τελετουργιών των “Εκλεκτών Κοέν” για να στραφεί προς την οδό της εσωτερικής πραγματώσεως, ώθησε πολλούς μελετητές του Μαρτινισμού (π.χ. τον υπό το ψευδώνυμο “Un Chevalier de la Rose Croissante” συγγραφέα της “Nouvelle Notice Historique sur le Martinezisme et le Martinisme”, Paris 1899) να αντιδιαστείλουν τον “Μαρτινισμό” του Saint-Martin από τον “Μαρτινεσισμό” του Martinez de Pasqually, θεωρώντας ότι πρόκειται για δύο διαφορετικούς, εν πολλοίς ασύμβατους πνευματικούς δρόμους.

Τις τελευταίες δεκαετίες όμως υπερισχύει η άποψη ότι ουσιαστικώς πρόκειται για δύο συμπληρωματικούς κλάδους της ιδίας παραδόσεως (Δ. Πολυχρόνη, Στον ναό της Καρδιάς, σελ. 29-30), όπου η εσωτερικότητα του Μαρτινισμού λειτουργεί ως θεμέλιο για την ανάληψη έργου στο πλαίσιο του Μαρτινεσισμού – άποψη την οποίαν επαληθεύει η πρακτική αρκετών Μαρτινιστικών Ταγμάτων.

Η Μαρτινιστική Γραμματεία

Η φιλοσοφία και η πρακτική του Μαρτινισμού αναπτύσσεται κατά βάσιν αφ’ ενός μεν στα πρωτογενή κείμενα των “Εκλεκτών Κοέν”, (πολλά εκ των οποίων έχουν πλέον εκδοθεί από τον Robert Amadou), αφ’ ετέρου δε στα έργα του Louis-Claude de Saint-Martin:

Πρωτογενή Κείμενα των “Εκλεκτών Κοέν”

Instructions aux Hommes de Désir, ou Instructions pour les Temples des Élus Coën, élevés à la plus grande Gloire de l’Éternel, ou Cours de physique temporelle passive et de physique spirituelle éternelle. Μεταφρασμένο στην ελληνική υπό τον τίτλο: “Διδασκαλίες προς τους Ανθρώπους της Επιθυμίας για τους Ναούς των Εκλεκτών Κοέν που έχουν εγερθεί προς Μεγίστην Δόξαν του Αιωνίου”, συμπεριλαμβάνεται στο έργο Διδασκαλίες και Τυπικά των Εκλεκτών Κοέν, εκδοθέν από τις εκδ. Πύρινος Κόσμος.
Prières aux Élus Coëns, BML ms. 5526, Fonds Willermoz, εν Bibliotheque Municipale de Lyon. Το χειρόγραφο τούτο περιέχει καθημερινές προσευχές των μελών του Τάγματος των Εκλεκτών Κοέν. Μέρος του έχει μεταφρασθεί στην ελληνική και περιλαμβάνεται στο έργο Διδασκαλίες και Τυπικά των Εκλεκτών Κοέν, εκδοθέν από τις εκδ. Πύρινος Κόσμος.
Les Conférences des Élus Cohens de Lyon (1774-1776), Éditions du Baucens, 1975, 155 p. (το έργο τούτο περιλαμβάνει σημειώσεις από τις συνεδριάσεις των “Εκλεκτών Κοέν”, πολλές από τις οποίες διηύθυνε ο Louis-Claude de Saint-Martin).
Martinez de Pasqually, Traité de la Réintégration des Êtres (Μεταφρασμένο στην ελληνική υπό τον τίτλο: Πραγματεία περί της Αποκαταστάσεως των Όντων, εκδ. Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 2003).
Angeliques, images du culte theurgique, vol. 1, vol. 2, ed. CIREM, 2001
La Magie des Elus Coens. Theurgie. Prieres et Travaux pour la reconciliation generale de l’Homme de Desir avec son Etre Spirituel, ed. Robert Amadou.
La Magie des Elus Coens. Franc-Maconnerie. Explication secrete du Catechisme d’Apprenti, Compagnon et Maitre Coens, ed. Robert Amadou.
La Magie des Elus Coens. Franc-Maconnerie. Ceremonie à observer avant de conferer les grades et avant de recompenser les travaux es Freres, ed. Robert Amadou.
La Magie des Elus Coens. Franc-Maconnerie. Formule de reception de Compagnon de l’Ordre des Elus Coens, ed. Robert Amadou.
La Magie des Elus Coens. Franc-Maconnerie. Extrait de ce qui est contenu dans les grades de l’Ordre des Elus Coens, ed. Robert Amadou.
La Magie des Elus Coens. Franc-Maconnerie. Ceremonie de la reception d’ Apprenti de l’Ordre des Elus Coens, ed. Robert Amadou.
La Magie des Elus Coens. Franc-Maconnerie. Statuts Generaux, ed. Robert Amadou.
La Magie des Elus Coens. Franc-Maconnerie. Ceremonies des quatre Banquets, ed. Robert Amadou.
La Magie des Elus Coens. Franc-Maconnerie. Ceremonies à observer pour les Officiers du Temple des Elus Coens, ed. Robert Amadou.
La Magie des Elus Coens. Theurgie. Instruction Secrete, ed. Cariscript, Paris,
La Magie des Elus Coens. Franc-Maconnerie. Catechisme des Philosophes Elus Coens de l’Univers, ed. Cariscript, Paris.
La Magie des Elus Coens. Franc-Maconnerie. Catechismes – Maitres Coens, Grands Maitres Coens, Chevaliers d’Orient, Commandeurs d’Orient, ed. Cariscript, Paris.

Έργα του Σαιν Μαρτέν (επιλογή)

Le Livre rouge. Carnet d’un jeune Élu Cohen. (Μεταφρασμένο στην ελληνική υπό τον τίτλο: “Το Ερυθρό Βιβλίο”, περιλαμβάνεται στο έργο Διδασκαλίες και Τυπικά των “Εκλεκτών Κοέν”, εκδοθέν από τις εκδ. Πύρινος Κόσμος, Αθήνα).
Mon livre vert, Editions Cariscript, Paris
Des erreurs et de la Vérité ou les Hommes rappelés au principe universel de la science, par un Ph…. Inc…., Édimbourg 1775, in-8°, VIII-646 p. (Μεταφρασμένο στην ελληνική υπό τον τίτλο: Περί Πλανών και Αληθείας, εκδ. Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 1999).
Ode sur l’Origine et la destination de l’homme, Londres, [1781 ?], in-8°, 4 p.
Tableau naturel des rapports qui existent entre Dieu, l’Homme et l’Univers, par un Ph… Inc… , Édimbourg, 1782, in-8°, première partie : 276 p., seconde partie : 244 p. (Μεταφρασμένο στην ελληνική υπό τον τίτλο: Φυσικός Πίνακας των Σχέσεων μεταξύ Θεού, Ανθρώπου και Σύμπαντος, εκδ. Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 2004).
L’Homme de désir, Lyon 1790, in-8°, 412 p. (Μεταφρασμένο στην ελληνική υπό τον τίτλο: Ο Άνθρωπος της Επιθυμίας, εκδ. Πύρινος Κόσμος, ΑΘήνα 2004).
Ecce homo, Paris, Imprimerie du Cercle Social, An IV de la Liberté [1792], in-12°, 165 p. (Μεταφρασμένο στην ελληνική υπό τον τίτλο: Ecce Homo, εκδ. Τετρακτύς, Αθήνα 1991).
Le Nouvel Homme, Paris an IV de la Liberté [1792], in- 8°, 432 p. (Μεταφρασμένο στην ελληνική υπό τον τίτλο Ο Νέος Άνθρωπος, εκδ. Designer Brothers, ΑΘήνα 2012).
Éclair sur l’association humaine, Paris, Imprimerie du Cercle Social, an V [1797], in-8°, 103 p.
Le Crocodile ou la Guerre du bien et du mal, Paris, Imprimerie-Librairie du Cercle Social, an VII de la République Française [1799], in-8°, 460 p.
De l’esprit des choses ou Coup d’œil philosophique sur la nature des êtres et sur l’objet de leur existence, par le Philosophe Inconnu, Paris, Laran-Debrai-Fayolle, an VIII [1800], in-8°, t. I : 326-IV p., t. II : 345-V p.
Le Ministère de l’Homme-Esprit, par le Philosophe Inconnu, Paris, an XI [1802], in-8°, XVI-472 p. (Μεταφρασμένο στην ελληνική υπό τον τίτλο: Το Υπούργημα του Ανθρώπου Πνεύματος, εκδ. Βιβλιοθήκη της Σφιγγός, Αθήνα).
Des nombres, par Saint-Martin, œuvre posthume, Paris, Imprimerie lithographique de Leroy, 1843, in-4°, II-115 p. (Μεταφρασμένο στην ελληνική υπό τον τίτλο: Περί των Αριθμών, εκδ. Πύρινος Κόσμος, ΑΘήνα 1998).

Έργα μεταγενεστέρων Μαρτινιστών

Τέλος, στην Μαρτινιστική γραμματεία θα πρέπει να συμπεριληφθούν έργα μεταγενεστέρων Μαρτινιστών, όπως π.χ. ο Papus, ο Robert Ambélain, ο Robert Amadou και πολλοί άλλοι, κάθε ένας από τους οποίους προβάλλει τις ιδέες και τις πρακτικές του Μαρτινισμού μέσα από το δικό του πρίσμα και βάσει του προσωπικού του βιώματος.
Βιβλιογραφία

Martinez de Pasqually, Κατηχήσεις και Διδασκαλίες των Τεκτόνων Ιπποτών Εκλεκτών Κοέν του Σύμπαντος, Αθήνα 2019.
Martinez de Pasqually, Το Χειρόγραφο των Τεκτόνων Ιπποτών Εκλεκτών Κοέν του Σύμπαντος, Αθήνα 2019.
Δημητρίου Πολυχρόνη, Στον Ναό της Καρδιάς (Εισαγωγή στην Μυσταγωγική Παράδοση του Μαρτινισμού), εκδ. Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 2003.
Σαιν Μαρτέν, Βιλλερμόζ κ.α., Διδασκαλίες και Τυπικά των Εκλεκτών Κοέν, εκδ. Πύρινος Κόσμος 2007.
Μαρτίνες ντε Πασκουαλλύ, Πραγματεία περί Αποκαταστάσεως των Όντων, εκδ. Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 2003.
Λουί-Κλωντ ντε Σαιν-Μαρτέν, Φυσικός Πίνακας των Σχέσεων μεταξύ Θεού, Ανθρώπου και Σύμπαντος, εκδ. Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 2004.
Λουί-Κλωντ ντε Σαιν-Μαρτέν, Ο Άνθρωπος της Επιθυμίας, εκδ. Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 2004.
Λουί-Κλωντ ντε Σαιν-Μαρτέν, Ο Νέος Άνθρωπος, εκδ. Designer Brothers, Αθήνα 2012.
Robert Ambelain, Le Martinisme, Editions Niclaus, Paris 1946.
Ανωνύμου, Nouvelle Notice Historique sur le Martinezisme et le Martinisme, Paris 1899, παράρτημα στο: Franz Baader, Les Enseignements Secrets de Martinez Pasqualis, Paris 1900.
Matter, Saint Martin, Le Philosophe Inconnu, Paris, 1862.

(Σημ. Το κείμενό μας αυτό – με κάποιες προσθήκες – έχει δημοσιευθεί στην ελληνική βικιπαίδεια).